Nacionalizacija

Nacionalizacija imovine je proces prinudnog prelaza u državnu svojinu privatnih preduzeća određene privredne grane ili celokupne industrije a na osnovu odluke državnog organa ili na osnovu zakona.

Ova mera može uključiti odgovarajuću ili delimičnu naknadu, a može biti i bez ikakve naknade. Predmet nacionalizacije imovine osim industrijskih objekata može biti i sva druga pokretna i nepokretna imovina u vlasništvu građana - stambene zgrade, poslovni prostor, zemljište, vozila kao i razna imovinska prava poput patenata, licenci, dozvola za rad, rudarskih prava, žigova, modela, službenosti itd.

Nacionalizacija imovine predstavlja jednu od privredno-političkih mera gotovo svih socijalističkih vlasti. Ova mera može se sprovesti u slučajevima rata ili prirodnih katastrofa kada obično ima privremeni karakter.

U Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji, a potom u socijalističkoj Jugoslaviji (SFRJ), nakon 1944. godine otpočet je proces izgradnje socijalističkog ekonomskog sistema koji je državi poverio apsolutan uticaj na privredu i svojinske odnose. Nakon preuzimanja imovine Kraljevine Jugoslavije, prva se na udaru našla privatna imovina domaćih i stranih lica, koja je merama državne prinude kao što su konfiskacija, sekvestracija, agrarna reforma, kolonizacija, eksproprijacija i nacionalizacija imovine, bez obzira na volju vlasnika i bez ikakvog obeštećenja, oduzimana i pretvarana u državnu, odnosno društvenu svojinu. Komunistička vlast je nalazila opravdanje u skladu sa svojom ideologijom a to je da treba oduzeti imovinu pripadnicima okupacionih oružanih snaga sila Osovine, saradnicima okupatora (Nedićeve vlade itd.) i predratnim kapitalistima koji su bogatstvo stekli partijskim vezama i uticajem na dvoru Karađorđevića.

Zakonom o agrarnoj reformi i kolonizaciji 1945. godine su od privatnih vlasnika (seljaka i kapitalista, banaka, preduzeća, akcionarskih društava, crkve) a u korist države oduzeti brojni posedi poljoprivrednog i šumskog zemljišta, kao i zemljišni posedi crkava, manastira, verskih ustanova i zadužbina. Nacionalizacija imovine se pravdala oduzimanje imovine ratnim profiterima.

Pravni izvori:

- Zakon o konfiskaciji imovine i o izvršenju konfiskacije (1945.) 

- Zakon o nacionalizaciji privatnih privrednih preduzeća (1946.)

- Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji (1946.)

- Osnovni zakon o eksproprijaciji (1947.)

Ključni pojmovi: javna svojina, radnička klasa, državni socijalizam, državna preduzeća, nacionalizacija, konfiskacija, javno dobro, industrijalizacija, preki sudovi, narodna vlast itd.

Ideologije koje zastupaju nacionalizaciju: titoizam, marksizam, lenjinizam, staljinizam, hrišćanski socijalizam, socijaldemokratija, demokratski socijalizam, ekonomski nacionalizam, konzervativizam, nacional-socijalizam, državni kapitalizam.